مطالعات سیتوژنتیک در ژنوتیپ های گندم دارای میوز جبرانی

مطالعه رفتار کروموزوم ها در طی فرایندهای میتوز و میوز در جنبه های مختلف اصلاح نباتات به ویژه تولید گیاهان دو رگ اهمیت بسزایی دارد. دو رگ گیری بین گونه های گیاهی پدیده ای رایج بوده و به تغییر ساختار ژنی گونه ها و حتی تولید گونه های جدید منجر می شود. ضمن اینکه دو رگ گیری از طریق گامت های کاهش نیافته موجب ایجاد گونه های جدید با سطح پلوئیدی متفاوت می شود. فرایند تولید گامت های کاهش نیافته و یا میوز جبرانی در دو رگ هایی که یکی از والدین آنها گندم تتراپلوئید دوروم باشد متداول است. در این مطالعه رفتار میوزی ومشخصات کاریوتیپی کروموزومهای چهار ژنوتیپ گندم تتراپلوئید و نیز گندم های هگزاپلوئید ساختگی حاصل از تلاقی آنها با گونه aegilops squarrosa بررسی شد. علاوه بر آن از دو جمعیت گندم تتراپلوئید پوشینه دار، دو ژنوتیپ چاودار، یک رقم تریتیکاله و نیز گندم رقم چینی بهاره به عنوان شاهد استفاده شد. ژنوتیپ ها در دو نوبت کشت پاییزه و بهاره کشت شده و سنبله های نارس در دو مرحله برداشت شدند. سنبله ها به منظور بررسی میوز ابتدا تثبیت و سپس رنگ آمیزی شدند. برای مطالعه صفات کاریوتیپی از بذرهای جوانه زده استفاده شد و مراحل پیش تیمار، تثبیت، رنگ آمیزی و له کردن بر روی نوک ریشه ها انجام گرفت. نتایج حاصل از بررسی میوز نشان داد، گرما تأثیر بسزایی در بروز انواع ناهنجاری در رفتار میوزی کروموزوم ها داشته و ژنوتیپ های مختلف عکس العمل های متفاوتی را نسبت به تنش گرما نشان دادند. انواع ناهنجاری های مشاهده شده شامل: کروموزوم های تأخیردار متافازی و آنافازی، چسبندگی کروموزوم ها، میکرونوکلئی، تقسیم اشتباه سیتوپلاسم، کشش کروماتینی و میوز جبرانی بود. نتایج حاصل از مطالعه صفات کاریوتیپی در ژنوتیپ های مورد مطالعه تفاوت معنی داری بین گندم های تتراپلوئید نشان داد که در نتیجه تثبیت کروموزوم ها در مراحل مختلف متافاز میتوز بود. دامنه طول کل کروموزوم ها در ژنوتیپ های تتراپلوئید از 97/124 میکرومتر در ژنوتیپ 1c تا 68/176 میکرومتر در ژنوتیپ 1do و در ژنوتیپ های هگزاپلوئید از 69/239 میکرومتر در ژنوتیپ dh تا 25/245 میکرومتر در ژنوتیپ dnb متغیر بود. کمترین و بیشترین مقدار شاخص شکل کلی کاریوتیپ (%tf) به ترتیب برابر 15/39 درصد برای ژنوتیپ 1c و 02/42 درصد برای ژنوتیپ dh بود. شاخص طول نسبی کوتاه-ترین کروموزوم (s) از 29/51 درصد برای ژنوتیپ dnb تا 21/6739 درصد برای ژنوتیپ 1c متغیر بود. مقایسه کاریوتیپ ها بر مبنای صفاتی چون نسبت بازوها و شاخص سانترومر نشان داد تفاوت معنی داری بین ژنوتیپ های تتراپلوئید و هگزاپلوئید وجود دارد. از نظر همبستگی صفات کاریوتیپی نیز صفات طول کل کروموزوم، طول بازوی بلند و طول بازوی کوتاه بیشترین میزان همبستگی را با یکدیگر داشتند در حالیکه این سه صفت کمترین میزان همبستگی را با شاخص تفاوت طول نسبی نشان دادند.